Rối loạn tiền đình là những rối loạn có liên quan đến thăng bằng, xuất phát từ dây thần kinh số 8 và các yếu tố liên quan, liên kết với nó. Nếu bộ phận này bị tổn thương sẽ khiến thông tin dẫn truyền bị sai lệch và cơ thể bị mất thăng bằng, hoa mắt, chóng mặt, ù tai, buồn nôn…
Hội chứng này gồm 2 dạng là rối loạn tiền đình ngoại biên và rối loạn tiền đình trung ương, trong đó, rối loạn tiền đình ngoại biên chiếm 90% – 95% bệnh nhân.
-
Hội chứng tiền đình ngoại biên
Hội chứng tiền đình ngoại biên được định nghĩa là những tổn thương xảy ra tại bộ phận nhận cảm hoặc dây thần kinh tiền đình (dây VIII) cho trước đến nhân tiền đìnhTổn thương xảy ra ở bộ phận nhận cảm hoặc dây thần kinh tiền đình cho đến trước nhân tiền đình nằm ở giữa cầu não và hành não.
Phân loại nguyên nhân trong hội chứng tiền đình ngoại biên thường dựa trên triệu chứng và tính chất của triệu chứng để phân loại:
– Đối với triệu chứng chóng mặt cấp tính, chóng mặt dữ dội:
- Nếu đi kèm với giảm thính lực hoặc điếc, mức độ nặng dần thì gợi ý bệnh Meniere.
Cơ chế bệnh sinh chưa rõ, có thể là từ sự tăng thể tích trong hệ thống nội dịch do giảm hấp thu hoặc tắc nghẽn trong ống dẫn.
Theo đông y nguyên nhân ở nhóm này chủ yếu do thận tinh bất túc với biểu hiện giảm thính lực, công năng tỳ thận giáng đoạn, làm đàm trọc ứ trở, thủy thấp đình tụ tức rối loạn cân bằng hệ thống nội dịch.
- Nếu không kèm theo rối loạn thính lực thì gợi ý do nhiễm siêu vi vì các triệu chứng chóng mặt xảy ra sau một đợt nhiễm trùng đường hô hấp, và thoái lui sau vài giờ hoặc vài ngày. Nó có thể tái đi tái lại nhiều lần và được gọi là bệnh lý tiền đình mãn tính.
Với nhóm này, đông y cho rằng nguyên nhân chủ yếu đến từ ngoại nhân đó là phòng hàn, chính vì vậy phương pháp điều trị ở nhóm này người ta dùng ủ ấm.
– Đối với chóng mặt mạn tính, cơn chóng mặt xảy ra ngắn, mơ hồ, nếu:
- Liên quan đến tư thế: tức các triệu chứng xuất hiện ở một tư thế định sẵn trong không gian, được gọi là chóng mặt tư thế lành tính (Benign Positional Vertigo), thường được cho là do kẹt sỏi tai, khám lâm sàng thường không phát hiện bất thường về thính lực, tổn thương tai trong, hoặc bất thường tại nơi khác.
Đông y cho rằng nguyên nhân của chứng này thuộc nhóm bất nội ngoại nhân, về mặt lâm sàng nó thường biểu hiện ra các chứng liên đến từ ứ, phong, hỏa là phần ngọn của bệnh, cho nên lâm sàng đối với trường hợp này thường sử dụng các biện pháp không dùng thuốc.
- Không liên quan đến tư thế thường gợi ý đến nguyên nhân do viêm tai, u thần kinh thính giác.
Nhóm này tương ứng với nguyên nhân do thấp nhiệt, thận hư đàm kết hoặc khí huyết ứ kết.
- Ngoài ra hội chứng tiền đình ngoại biên còn gặp trong trường hợp chóng mặt do độc tính của thuốc (nhóm kháng sinh Aminoglycoside đặc biệt là Streptomycine, Gentamycine, Kanamycine; thuốc lợi tiểu – furosemide (Lasix) và acide étacrynic (Edecrine); Quinine và salicylate liều cao) tác động lên tế bào nhận cảm, và những tổn thương này mang tính chất không hồi phục.
Nhóm này trong đông y là do bất nội ngoại nhân, thường trên lâm sàng có biểu hiện của khí hư huyết hư, thận tinh khuy tổn, tâm huyết hư.
-
Hội chứng tiền đình trung ương:
Hội chứng tiền đình trung ương do có sự tổn thưởng nhân tiền đình, tổn thương đường liên hệ của các nhân tiền đình ở thân não và tiểu não. So với rối loạn tiền đình đình ngoại biên thì tiền đình trung ương ít gặp hơn, nhưng bệnh kéo dài dai dẵng và khó điều trị hơn. Phân loại nguyên nhân trong hội chứng tiền đình trung ương dựa trên chóng mặt có hay không sự liên quan đến tư thế, gồm:
- Với chóng mặt tư thế trung ương là chóng mặt ở đây xảy ra ngay lập tức ở những tư thế khác nhau khi làm nghiệm pháp Nylen – Barany, kèm theo rung giật nhãn cầu nhiều hướng. Nguyên nhân do thiếu máu lên não nói chung mà cụ thể là thiếu máu não động mạch đốt sống – thân nền hoặc hiếm hơn do u hố sọ sau.
- Với chóng mặt trung ương không theo tư thế: xuất hiện ở bệnh nhân dưới 50 tuổi, thường do u não, hiếm gặp hơn là do bệnh xơ cứng rải rác. Trường hợp này thường thuộc chứng thũng lựu của
- Ngoài ra còn chóng mặt trung ương còn do một số thuốc làm tổn thương đường tiền đình trung ương thuốc chống động kinh (carbamazepine, phenytoin), thuốc hạ huyết áp, thuốc giảm đau, thuốc an thần.
- Bên cạnh đó cơn chóng mặt có thể xảy ra lúc đầu cơn migraine. Chóng mặt có thể là triệu chứng đơn độc hoặc đi kèm với những dấu hiệu tổn thương hệ động mạch đốt sống thân nền
- Đông y cho rằng, các trường hợp chóng mặt có nguồn gốc trung ương thường tương ứng với cơ chế khí hư huyết hư, có nguyên nhân chủ yếu đến từ khí huyết bất túc, khí trệ, huyết ứ, đàm trệ, công năng của ngũ tạng suy kém.